Een visueel gedicht: over de nieuwe werken van Chris Meulemans

In de meest recente werken van Chris Meulemans spelen planten en bloemen de hoofdrol. De kunstenaar is niet zozeer geïnspireerd door interieurtaferelen of stillevens, wel door de omgang van de mens met diens omgeving en de natuur.

De menselijke geschiedenis en wetenschap zijn vervuld van de drang om vat te krijgen op de natuur. In zekere zin structureert de mens de natuur (maar ook tijd en ruimte), in een poging om de eigen omgeving te domineren. Van manipulaties van gewassen, planten en zelfs dieren kijken we al lang niet meer op; soms zijn we er ons niet meer bewust van. Wie staat er nog bij stil dat een mandarijntje niet inheems is, en dat exotische planten, groenten en fruit genetisch gemanipuleerd worden om ook in onze contreien te kunnen groeien?

Geprononceerde of fragmentarische rasterpatronen in de schilderijen vormen een discrete verwijzing naar de wetenschap, naar de menselijke drang om alles een structuur en een hokje te geven, te bestuderen en bijgevolg te controleren. In ‘Hacked’ vult een raster de volledige achtergrond, in ‘Concrete Garden’ lijkt een deeltje van een raster verbonden aan iets buiten het beeld.

In vroeger werk bestudeerde Meulemans al menselijke gedragingen, omgang met trauma’s en de genetische manipulatie van dieren. In haar recente schilderijen speelt ze met lagen en vormen. Een plant is altijd wel deels herkenbaar, maar de troebele grens tussen voor- en achtergrond en de mate van abstractie zorgt voor een bevreemdend gevoel. De werken geven geen rustige zekerheid; ze stellen vragen.

De planten en bloemen die Chris Meulemans in beeld brengt, zijn een vehikel om de fragiliteit te evoceren van de natuur, maar ook van ons dagelijks leven, van de opgelegde structuren in een bijna wanhopige poging om de natuur te beheersen. Ook de persoonlijke kwetsbaarheid van de kunstenaar speelt hierbij een rol. Ze schrikt er niet voor terug om veel van zichzelf, van haar eigen emotie, in het werk op te laden. Kunstenaar Marina Abramović zei ooit in een interview: ‘Je moet zelf kwetsbaar zijn om het hart van het publiek te openen.’

Schijnbaar onverenigbare elementen ontmoeten elkaar in soms surreële composities. Zo lijkt een vaas (met geometrisch patroon) bijvoorbeeld op te lossen in de kosmos… of zijn het net losse onderdelen die samen versmelten tot de vaas, die een plant zal omkaderen en enigszins beperken in haar wilde kracht; zoals menselijke manipulatie dat maar al te vaak tot gevolg heeft? Op ‘The Entertainer’ huisvest de vaas geen echte bloemen, maar een stuk behangpapier. Ook ‘Flying Away from Heaven’ inverteert voor- en achtergrond; een raadselachtige roze wolk houdt onze blik weg van de plant die erachter schuilt. In ‘Eternal Enchantment’ is de afwezigheid van het beeld nog verder doorgevoerd: een bloemenpatroon wordt wild weggevaagd door een bijna totale abstractie.

De gevonden titels die Meulemans op een intuïtieve manier met haar beelden verbindt, zetten de kijker verder op het verkeerde been. De soms lukrake zinnen of woorden zijn bijna dissociatief: ze creëren een frisse, nieuwe afstand ten opzichte van wat we in het werk zien. In hun absurditeit hebben ze iets grappigs, maar ook verontrustends: de context die de combinatie van titel en beeld schept is oncomfortabel, onstabiel, als een eerste stap in een land waar je de taal niet spreekt of een gezichtsuitdrukking die je niet kan ontcijferen.

“Raamkozijnen glimmen groen en vatten

terracotta bloemepotten

daarin geraniën groeien van het esmeralden blad

met doffe kring

naar meekraplakken bloemen”

Paul Van Ostaijen, ‘Polderlandse Arkadia’ (fragment)

Net als een gedicht, hebben de schilderijen van Chris Meulemans geen letterlijke of eenduidige betekenis. Net als in het gedicht van Paul Van Ostaijen kan een blik op kamerplanten achter een raam een wereld van verhalen bevatten. Welke persoonlijkheden en levens gaan er achter die groene sluier schuil? Voor Meulemans is het van cruciaal belang dat de kijker zich aangespoord voelt om anders naar het beeld te kijken en zich vragen te stellen. Achter de verflagen en de nagenoeg perfect verwarrende balans tussen herkenbare figuratieve elementen en abstracte technieken, staat een deur open voor de verbeelding. Het werk is een visueel-poëtische opening; de start van een zin, de aanzet van een verhaal dat de toeschouwer naar eigen goeddunken kan schrijven.

Tamara Beheydt, maart 2021